Rewolucja 1905 roku w Sosnowcu
Część V
Po pierwszym wstrząsie i wprowadzeniu 10 listopada 1905 r. stanu wojennego w całej Rosji, władze carskie w Zagłębiu odzyskały inicjatywę. Rozpoczęły się aresztowania. Na ulice ponownie wyszło wojsko i żandarmeria. Represje, z wywózką na Sybir włącznie, zaczęły studzić zapał rewolucyjny Zagłębiaków. Działania te stłumiły kolejną falę strajków, która wygasła w styczniu 1906 r. Zastrajkowano jeszcze 1 maja 1906 r.
Natomiast aktywną działalność w Zagłębiu Dąbrowskim rozwijała Organizacja Bojowa PPS, która walczyła z zaborcą przy pomocy terroru. Jej okręg powołano w Zagłębiu w połączeniu z Częstochową. Kierowali nim: Feliks Tor, Stanisław Hempel, Jan Klempiński, Zygmunt Lewański i Tomasz Arciszewski. W połowie 1906 r. okręg posiadał ośmiu instruktorów, 30 ,,piątek” i „szóstek” bojowych. W latach 1905-1909 Organizacja Bojowa na terenie Zagłębia dokonała 168 zabójstw policjantów i wojskowych, przeprowadziła 88 zamachów na urzędników policyjnych i wojskowych oraz 90 napadów na urzędy państwowe oraz inne instytucje.
Pierwszym wystąpieniem Organizacji Bojowej był zamach na wachmistrza Krywoszuka z Pogoni, który zakończył się starciem bojowców z patrolem policji i wojska. Zastrzelenie 12 grudnia 1905 r. Oskara Schoena za kolaboracje z władzami carskimi było jedną z najgłośniejszych akcji. Nie udała się natomiast próba uczczenia pierwszej rocznicy masakry w hucie „Katarzyna” 9 lutego 1906 r., która zakończyła się niekontrolowanym wybuchem bomby i śmiercią Wojciecha Zygmunta wraz z kilkoma członkami jego rodziny.
Organizacja Bojowa działała dalej likwidując rosyjskich żandarmów, policjantów, szpicli infiltrujących środowisko robotnicze oraz osoby oskarżone o kolaboracje z zaborcą. W czerwcu 1906 r. przeprowadzono zamach na Dańdówce na podwachmistrza carskiej policji Andrjakowa. W listopadzie 1906 r. niedaleko Niwki miał miejsce nieudany zamach na inżyniera Stanisława Stratillato z kopalni ,,Jerzy”, oskarżanego o prześladowanie robotników. 20 lutego 1907 r. zabity został żandarm Zasim w osadzie Niemce. W lipcu 1907 r. od kul bojowców zginął strażnik Guszkow oraz szpieg Samuel Pytarz. 11 listopada 1907 r. bojowcy zabili dyrektora fabryki Schoena – Gustawa Modla, który współpracował z carską policją.Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Władze carskie na terror odpowiadały represjami. Całe kwartały miasta otaczano w nocy kordonami wojska, przy każdym domu stawiając posterunki i dopiero wówczas policja i żandarmeria wkraczała do mieszkań przeprowadzając rewizję i aresztując podejrzanych. Rok 1907 był decydujący dla rewolucji. W wyniku masowych donosów i aresztowań do carskich więzień trafiło wielu członków Organizacji Bojowej i działaczy PPS oraz SDKPiL z Zagłębia. Rewolucja pozbawiona swoich przywódców zaczęła wygasać.
Ruch rewolucyjny rozpoczęty w 1905 r. przyniósł jednak szereg pozytywnych zmian w Królestwie Polskim. Rosjanie zezwolili na utworzenie polskich instytucji i organizacji społecznych oraz polskiego szkolnictwa prywatnego. Takie działania podejmowała w Zagłębiu Polska Macierz Szkolna, pozostająca pod wpływem obozu narodowego. Zalegalizowano działalność Uniwersytetu dla Wszystkich. W 1905 r. w Sosnowcu rozpoczęło działalność Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a Zagłębie stało się jednym z najważniejszych ośrodków rozwoju tego ruchu. W 1907 r. powołano w Zagłębiu Towarzystwo Lekarskie.
Partie robotnicze działające w regionie: NZR, PPS i SDKPiL ugruntowały swój wpływ na robotników. Zezwolono na działalność związków zawodowych, broniących praw robotników, a wszystkie partie robotnicze inspirowały ich organizację. Poprawie uległy warunki pracy. Wzrosła też rola Narodowej Demokracji wśród inteligencji i robotników Zagłębia. Popierani przez nią kandydaci wzięli udział w wyborach do kolejnych Dum (od marca 1906 r.), co miało przynieść poszerzenie autonomii. Bojkotowały je natomiast PPS i SDKPiL, dalej stawiające na walkę rewolucyjną.
Ale najistotniejszy jest fakt, że wydarzenia rewolucyjne u większości mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego wyzwoliły pragnienie wolności, które ziściło się w 1918 r.
Opracował prof. dr hab. Dariusz Nawrot
