Zagłębie Dąbrowskie razem z Górnym Śląskiem było jednym z obszarów największej działalności podziemnej Polskiej Partii Socjalistycznej (w zachodniej Małopolsce i na Śląsku nie przyjęła się obowiązująca od października 1939 do maja 1944 konspiracyjna nazwa „Ruch Mas Pracujących Polski – Wolność Równość Niepodległość”). Ściśle współpracujące ze sobą Okręgi GL PPS Zagłębie, Śląsk i Cieszyn w sumie liczyły razem ok. 11 tys. ludzi, najsilniejsze zgrupowanie istniało w Zagłębiu i wynosiło 6008-6610 bojowników).
Formowanie w Zagłębiu struktur GL PPS rozpoczęło się od Sosnowca, siedziby kierownictwa Okręgu PPS-WRN i opierało się na systemie trójkowym: najniższą komórką organizacyjną była złożona z trzech osób sekcja, trzy sekcje tworzyły drużynę, trzy drużyny pluton a trzy plutony kompanie[4]. Wzrost stanu osobowego zagłębiowskiej konspiracji socjalistycznej spowodował formowanie większych jednostek, batalionów a następnie pułków. W latach 1941-1942 na terenie Zagłębia utworzone zostały cztery pułki: sosnowiecki, będziński, zawierciański i olkuskim, które złączono ze sobą w Brygadę Zagłębiowską GL PPS, na której czele stało dowództwo Okręgu Zagłębie.
Miejsko-przemysłowy rejon Zagłębia Dąbrowskiego i wschodniej części Górnego Śląska utrudniał działalność konspiracyjną GL PPS, przez to (oraz ze względu na środowiskowy charakter) brygada skupiała się przede wszystkim na działalności sabotażowo-dywersyjnej i wywiadowczej jak większość jednostek GL PPS w kraju. Największe utrudnienie stanowiło zaanektowanie w październiku 1939 Zagłębia przez III Rzeszę (za wyjątkiem wschodniej części ziemi olkuskiej z Kluczami i Wolbromiem) a co za tym idzie inny charakter polityki hitlerowskiej. Latem 1943, ze względu na działania niemieckiego aparatu bezpieczeństwa i policji, kierownictwo Okręgu Zagłębie zdecydowało się sformować na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, ze zdekonspirowanych zagłębiowskich i górnośląskich konspiratorów, oddział partyzancki przy 4 Pułku Olkuskim, któremu nadano kryptonim „Surowiec”. Początkowo operował on wyłącznie na zaanektowanej przez III Rzeszę części ziemi olkuskiej, z czasem przesunięto go do części okupowanej oraz na ziemię zawierciańską.
Chociaż już w 1941 kierownictwo polityczne PPS-WRN podjęło decyzję o podporządkowaniu swojego zbrojnego ramienia na zasadzie autonomii Związkowi Walki Zbrojnej akcja scaleniowa GL WRN (PPS) w terenie rozciągnęła się w czasie. W Zagłębiu Dąbrowskim oraz na Śląsku Górnym i Cieszyńskim doszło do niej dopiero latem 1943. Włączenie w skład Okręgu Śląsk Armii Krajowej trzech okręgów GL PPS okazało się cennym wzmocnieniem biorąc pod uwagę, min. wcześniejsze prawie całkowite rozbicie Obwodu Sosnowiec. W Inspektoracie Sosnowiec GL PPS stanowiła ok. 70% tamtejszych sił AK[6]. W wyniku akcji scaleniowej Brygada Zagłębiowska GL PPS stała się jednocześnie jednostką AK a OP „Surowiec” został w lutym 1944 podporządkowany odtwarzanej na potrzeby akcji „Burza” 23 Dywizji Piechoty.
Około 800 konspiratorów z Okręgu Zagłębie spotkały różne formy represji ze strony okupanta, a blisko 180 bojowników GL PPS poniosło śmierć. Brygada Zagłębiowska swoją działalność zakończyła w styczniu 1945, wraz z wyzwoleniem regionu.
[Wikipedia]
