1881 – 1909
Zygmunt Lewański ps. Kajetan, Wilk, wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej w 1899 roku kiedy był uczniem Dąbrowskiej Szkoły Górniczej tzw. „Sztygarki”. Za udział w strajkach studenckich i działalność w PPS został wydalony ze szkoły w Dąbrowie Górniczej, a w maju 1901 roku aresztowany przez Rosjan. Przebywał w więzieniu w Radomiu, gdzie organizował protesty więźniów (wraz z Józefem Montwiłłem – Mireckim). Został skazany na 5 lat zesłania do Syberii Wschodniej. Dotarł do Jakucka w lutym 1904 roku. Uciekł stąd zimą 1904/1905 — zabierając kolekcję zdjęć z zesłania. Ukrywał się w Starachowicach, a podczas wydarzeń 1905 i 1906 roku w Łodzi, związany był z Organizacją Bojową PPS. Ukończył w tym czasie kurs instruktorski i pełnił funkcję okręgowca Organizacji Bojowej PPS w Lublinie i Zagłębiu Dąbrowskim. W 1907 roku został przypadkowo aresztowany na ulicy w Warszawie i osadzony w więzieniu w Cytadeli, gdzie ujawniła się u niego gruźlica. W 1908 roku został ponownie zesłany tym razem do guberni astrachańskiej, skąd po kilku miesiącach uciekł do Lwowa i tam zmarł 27 maja 1909 roku. W 1931 roku otrzymał pośmiertnie Krzyż Niepodległości za pracę niepodległościową w Organizacji Bojowej PPS.
Dzięki uprzejmości rodziny Lewańskich oraz Ośrodka Karta z Warszawy prezentujemy fotografie z Syberii przywiezione przez Zygmunta Lewańskiego oraz jego listy ze zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
Opracowano na podstawie: Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie, Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości. Czasopismo „Karta” nr 24/1998, Stanisław Andrzej Radek, Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894 – 1905 – 1914, Sosnowiec 1929.
artykuł „listy z Jakucka”, czasopismo „Karta” nr 24/1998.
