W czwartek, 30 października 2025 r., w ramach obchodów Dni Wolnościowych upamiętniających 120. rocznicę wybuchu Rewolucji 1905 roku oraz powstania Republiki Zagłębiowskiej, w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Tadeusza Kościuszki w Dąbrowie Górniczej odbyła się debata historyczna poświęcona wydarzeniom, które na trwałe wpisały się w dzieje regionu i całej Polski. Spotkanie poprowadził Arkadiusz Rybak, który przywitał licznie zgromadzonych gości oraz przedstawił zaproszonych historyków – badaczy specjalizujących się w historii przełomu XIX i XX wieku. W debacie udział wzięli: prof. dr hab. Dariusz Nawrot, dr Dariusz Majchrzak oraz dr Sławomir Kałuża.
Debata została wzbogacona o projekcje czterech krótkich filmów historycznych. Każdy z nich stanowił wprowadzenie do kolejnych części dyskusji, ukazując zarówno dramatyzm tamtych czasów, jak i bohaterstwo uczestników rewolucyjnych wystąpień.
Pierwszy film – „Edward Miętka – bohater Rewolucji 1905” – przypomniał postać jednego
z bojowców OB PPS, zabitego przez Rosjan po nieudanym zamachu bombowym w dniu 10 maja 1906 r. Po jego emisji rozpoczęła się pierwsza część polemiki, której celem było wyjaśnienie czy była to „Pierwsza rewolucja czy czwarte powstanie narodowe?”. Uczestnicy dyskusji zastanawiali się nad charakterem wydarzeń z 1905 roku, analizując, czy miały one cechy klasycznej rewolucji społecznej, czy raczej kontynuowały tradycję polskich powstań narodowych. Poruszono również kwestie symboliki koloru czerwonego i rewolucyjnych sztandarów, a także zróżnicowania politycznego uczestników – od socjalistów, przez narodowców, po żydowskie środowiska robotnicze.
W drugiej części, po projekcji filmu „Zagłębiowskie wydawnictwa i drukarnie PPS”, rozmowa skupiła się na formach walki z carską Rosją. Dyskutowano o działalności organizacji bojowych, zamachach i akcjach dywersyjnych, o moralnych aspektach stosowania przemocy politycznej oraz o masowych strajkach robotniczych, które stały się jednym z głównych narzędzi nacisku na władze. Uczestnicy przywołali także zjawisko Republiki Zagłębiowskiej – wyjątkowego przykładu lokalnej samorządności i rewolucyjnego zrywu społecznego.
Trzecia część spotkania, poprzedzona filmem „Bojowcy PPS zamordowani w Będzinie – marsz żałobny”, poświęcona była skutkom rewolucji. Historycy przypomnieli o represjach, które dotknęły uczestników ruchu, ale też podkreślili trwałe osiągnięcia tego okresu: stopniowe wprowadzanie języka polskiego do szkół i urzędów, rozwój organizacji społecznych i zawodowych oraz budzenie świadomości obywatelskiej wśród robotników i inteligencji.
Ostatni z prezentowanych materiałów – „Napad na pociąg w Sławkowie” – ukazał dramatyzm i determinację bojowców PPS, a także trudne moralne wybory, przed jakimi stawali uczestnicy rewolucyjnych działań.
Spotkanie zakończyła żywa dyskusja z publicznością, w której pojawiły się pytania o współczesne znaczenie wydarzeń 1905 roku, ich wpływ na kształtowanie się polskiej tożsamości i pamięci historycznej.
Organizatorem Debaty Historycznej „Pamięć Rewolucji 1905 roku” było Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej.
