14 listopada 1905 r. –  Consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore

Historia Pomnika Czynu Rewolucyjnego
w Sosnowcu.

           W prospekcie wydanym z okazji odsłonięcia Pomnika Czynu Rewolucyjnego, które miało miejsce w Parku Sieleckim w Sosnowcu 16 września 1967 r., możemy przeczytać, że „Pomnik ten wzniesiony został z inicjatywy komitetów miejskich PZPR w Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej oraz komitetu powiatowego PZPR w Będzinie, na mocy uchwały Plenum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach z dnia 27 kwietnia 1965 roku, kiedy to jednocześnie powołano komitet budowy pomnika złożony z byłych działaczy KPP, PPR oraz działaczy PZPR. Jego przewodniczącym został członek biura politycznego komitetu Centralnego PZPR i I Sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach Tow. Edward Gierek. Pomnik Czynu Rewolucyjnego powstał ze środków zgromadzonych przez młodzież. Z jej pracy, w myśl uroczystego zobowiązania podjętego w styczniu 1966 roku przez aktyw organizacji młodzieżowych w Zabrzu, na spotkaniu z egzekutywą Komitetu Wojewódzkiego PZPR… ”

Okładka prospektu wydanego z okazji odsłonięcia Pomnika Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu. Zbiory Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu.
Strona 3 prospektu wydanego z okazji odsłonięcia Pomnika Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu. Zbiory Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu.

        Datę uroczystości wybrano nieprzypadkowo – w 1967 r. przypadała 50. rocznica rewolucji październikowej i 25. rocznica utworzenia PPR-u. Zgromadziła ona wielotysięczne rzesze mieszkańców Sosnowca, w której udział  wzięli członkowie najwyższych władz partyjnych i państwowych: I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka, członek Biura Politycznego, sekretarz KC – Ryszard Strzelecki, gospodarze woj. katowickiego z członkiem Biura Politycznego, I sekretarzem KW PZPR – Edwardem Gierkiem i przewodniczącym prezydium WRN – Jerzym Ziętkiem, a także władze Sosnowca oraz działacze i weterani ruchu robotniczego. W uroczystości wzięła również udział delegacja KP Ukrainy z Doniecka. Pomnik odsłonił Władysław Gomułka, który w pierwszych słowach skierowanych do zgromadzonych gości, podkreślił, iż został on wzniesiony w hołdzie dla walczących robotników: „…Pomnik ten wyraża najwyższą cześć i uznanie dla czynu rewolucyjnego, dla ofiarności i bohaterstwa całych pokoleń robotników Zagłębia i Śląska, które toczyły nieustanne boje o prawa ludu pracującego, o niepodległość Polski, o socjalizm”.

Źródło: Trybuna Robotnicza nr 222 z 18 IX 1967 r. Zdjęcie podpisano: "Imponująca manifestacja ludu Śląska i Zagłębia na uroczystości odsłonięcia Pomnika Czynu Rewolucyjnego".

        Obiekt ten zaprojektowali wybitni twórcy: architekt prof. Witold Cęckiewicz (projektował m.in. hotel „Cracovia” i kino „Kijów” w Krakowie) oraz artyści plastycy Helena i Roman Husarscy, uczniowie i długoletni współpracownicy Ksawerego Dunikowskiego. Projekt ten pierwotnie został złożony na konkurs na pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach, dlatego w jego bryle dopatrzono się też sceny pogrzebu ofiar I powstania śląskiego, który odbył się w Sosnowcu 23 sierpnia 1919 r. oraz manifestacji solidarnościowej robotników zagłębiowskich z robotnikami śląskimi po przejęciu przez Polskę, w czerwcu 1922 r., Górnego Śląska.  Wśród wykonawców pomnika znalazły się: Przedsiębiorstwo Robót Odkrywkowych i Budowlanych w Krakowie, Śląskie Przedsiębiorstwo Konstrukcji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych „MOSTOSTAL” w Zabrzu oraz Miejskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego w Sosnowcu. Kamień, z którego zbudowano bryłę pomnika, zwany sjenitem, zaliczanego do najtrwalszych i najszlachetniejszych minerałów, wydobyto z kamieniołomu w Przedborowej (wieś w województwie dolnośląskim, powiat ząbkowicki, gmina Staszowice). Drugi element pomnika, czyli wysokie na 56 metrów strzeliste rury, zostały wykonane ze stali nierdzewnej prototypowego składu.  Stop odlały Huta Baildon i Batory, a huta Ferrum wykonała je z otrzymanego surowca. Ważyły 80 ton.

      Pierwsza część pomnika czyli żelbetonowa bryła o nieregularnym kształcie, przypominała zaciśniętą pięść, jako symbol walki i buntu ludu robotniczego. Cała w kolorze czarnym jak węgiel, symbolizowała wiodącą niegdyś w Sosnowcu i regionie gałęź przemysłu jaką było górnictwo. Druga część czyli stalowy obelisk  zbudowany z rur, symbolizował kolejną, ważną dla rozwoju gospodarczego miasta dziedzinę przemysłu jaką było hutnictwo. W bryle pomnika wykuto 8 monumentalnych płaskorzeźb ukazujących historię ruchu rewolucyjnego. W archiwalnym filmie z 1967 roku, autorzy projektu pomnika, w swoich wypowiedziach przytaczają nazwy i tematykę pięciu płaskorzeźb: Manifestacja, Walka, Protest, Demonstracja, oraz Gotowość do czynu.  Podkreślają jednocześnie, że wymowa pomnika może być wieloznaczna i różnie interpretowana, a wyobrażenia na płaskorzeźbach odnoszą się nie tylko do konkretnych wydarzeń mających miejsce w Zagłębiu Dąbrowskim, ale także w całym kraju. Były więc wśród przedstawień osoby dzierżące młoty, postacie z dłońmi uniesionymi w górę, postacie uzbrojone, z których dwie stały, a trzecia trwała w przyklęku, robotnicy trzymający narzędzia, robotnicy z trumną na ramionach, mężczyzna oraz kobieta pod sztandarami i transparentami, a także górnik ze świdrem i hutnik z łyżką. Według jednej z wersji dwie czołowe płaskorzeźby przedstawiały warty robotnicze, które w styczniu 1945 roku zabezpieczały mienie narodowe, a pozostałe nawiązywały do dziejów walk robotniczych począwszy od rewolucji 1905 roku.

      Pomnik Czynu Rewolucyjnego, dla Sosnowiczan symbol i wizytówka miasta przez prawie 24 lata Polski Ludowej, był świadkiem niemalże każdej patriotycznej manifestacji i wielu podniosłych uroczystości państwowych i miejskich, w tym pochodów pierwszomajowych. Gościły pod nim znane osobistości, w tym także przywódcy innym państw, m.in. Leonid Breżniew (1974), Mirosław Hermaszewski, Fidel Castro (1972). 26 października 1990 roku Rada Miejska Sosnowca, na fali rozliczeń z czasami PRL-u i Czerwonego Zagłębia, podjęła uchwałę o demontażu pomnika. Mieszkańcy miasta uczestniczyli w ostatniej uroczystości pierwszomajowej w 1991 roku i pomimo zebranych 870 podpisów przeciw wyburzeniu, byli świadkami demontażu, który w drugiej połowie sierpnia wykonała ta sama firma, która pomnik budowała (Mostostal).

 

.

Awers karty pocztowej przedstawiającej bryłę Pomnika Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu, 1967 r. Zbiory Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu.
Rewers karty pocztowej, 1967 r. Zbiory Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu.

Bibliografia:

A.Czerkawski, M. Dunin-Wąsowicz, Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu, Warszawa 1968

Film: Symbol zwycięskiej walki, 1967. Produkcja Z.P.F.T. Scenariusz: Jan Południak – z zasobów TVP Katowice

Prospekt z odsłonięcia Pomnika Czynu Rewolucyjnego, Katowice 1967, w zbiorach Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu.

M. Śmiałek, Śladami przeszłości Sielca. Ludzie, kościoły, zakłady…, Sosnowiec 2011

Trybuna Robotnicza nr 222 z 18 IX 1967 r.

J. Ziółkowski, Sosnowiec. Drogi i czynniki rozwoju miasta przemysłowego, Katowice 1960

 

Opracowała: Anna Makarska

 

Sprawdź podobne artykuły

Pomóż nam stworzyć

kronikę wydarzeń bohaterów i miejsc!

Jeśli posiadasz w domowym archiwum zdjęcia, notki prasowe, czy inne materiały, którymi chciałbyś się z nami podzielić, śmiało – napisz do nas! Dołożysz swoją cegiełkę do wspaniałego przedsięwzięcia, które będzie służyć i edukować nas jeszcze przez wiele pokoleń.

Jeśli chcesz podzielić się z nami częścią swojej historii,
prześlij je za pomocą poniższego przycisku

Bądź na bieżąco

Newsletter

Chcesz dostawać od nas informacje o najnowszych wydarzeniach, wystawach i artykułach? Zapisz się!

Dziękujemy za przesłanie nam
swojej historii

Dziękujemy za zapisanie się do naszego newslettera

Skip to content